Max Scheler. Resentyment a moralność.

Zasadniczym tematem rozprawy Schelera o resentymencie jest problem człowieka w świecie wartości. Filozoficzna strona rozprawy o resentymencie stanowi oryginalny i niepowtarzalny wkład do problematyki wartości. Analizując ograniczoność i błędność pewnej formy świadomości moralnej, odwołuje się do ontologii wartości i fenomenologii przeżyć aksjologicznych. Wyjaśnia czym jest wartość i jak dokonuje się jej poznanie. Scheler odkrywa w swych rozważaniach szereg fundamentalnych ontologicznych i epistemologicznych zagadnień aksjologii oraz ukazuje kierunek, w którym można szukać ich rozwiązań. Szkicuje on obraz wzajemnej relacji pomiędzy świadomością ludzką a światem wartości oraz występuje jako krytyk subiektywizmu i relatywizmu aksjologicznego. Wprowadza między innymi pojęcie iluzji aksjologicznej- złudzenia dotyczącego tego co jest wartością i jaka jest hierarchia wartości. Kategoria iluzji aksjologicznej jest antytezą ukształtowanego przez pozytywizm przekonania o identyczności ludzkich wyobrażeń o wartościach z samymi wartościami. W filozofii od dawna toczy się spór o to, czy wartości są autonomiczne w stosunku do ocen, czy też po prostu są ich wytworami. Jest to różnica między koncepcją obiektywistyczną i subiektywistyczną. Scheler we wszystkich swoich rozprawach aksjologicznych neguje i poddaje systematycznej krytyce drugą koncepcję, a mianowicie subiektywistyczną. Ukazuje całkowicie nową i odmienną perspektywę widzenia wartości. Wartość jest dla niego cechą obiektywną, samodzielną i nieredukowalną jakością. Akty ludzkiej świadomości nie tworzą jej, nie konstytuują, lecz pełnią funkcję przede wszystkim receptywną, odtwórczą. Świadomość poznaje wartości, a ich poznanie dokonuje się w przeżyciach emocjonalnych, w aktach preferencji i miłości. Scheler pokazał, że świadomość wartości, która odsłania przed nami świat wartości, może zarazem odsłaniać go w sposób niedoskonały, niepełny, zafałszowany, tym samym więc świadomość ta zamiast funkcji odsłaniania może pełnić też funkcję przesłaniania czy zasłaniania wartości. Zasadniczym momentem całej aksjologicznej koncepcji Schelera jest fakt odróżniania przezeń świata wartości od ludzkiej świadomości wartości. Schelerowska koncepcja iluzji aksjologicznej wykazuje, że nie każdy obraz świata wartości jest poprawny. Zakłocenia w poprawnym odbiorze wartości występują przede wszystkim w samej intuicji emocjonalnej: np. ktoś dostrzega tylko wartości duchowe, nie widząc w ogóle wartości hedonistycznych. Jest to przypadek, gdy po prostu pewne wartości są dla danego podmiotu niewidoczne, gdy nie jest on świadom ich istnienia, gdy jego zdolności emocjonalne nie są w stanie rozpoznać pewnych jakości aksjologicznych. Czy lektura tej pozycji pomoże nam dostrzegać niezafałszowane wartości- być może, a na pewno przybliży nas do samej istoty wartości i uświadomi o dużym niebezpieczeństwie jakie niesie ze sobą resentyment.

Czyta Marcin Piechota

Wstęp. Hanna Buczyńska Garewicz. Scheler a filozofia wartości. 1/2